Paweł Nowicki, ARS LONGA Szkice - recenzje eseje, Tuchów 2013

-->

Paweł Nowicki, ARS LONGA Szkice - recenzje  eseje

Tuchów 2013 

ISBN 978-83-7631-495-2

Współpraca 

Magdalena Rabizo Birek

Zdzisław Tohl

 Korekta

Małgorzata Janusz

Projekt okładki

Bartłomiej Belniak

Publikacja wydana pod patronatem finansowym Województwa Małopolskiego i Muzeum „Dwory Karwacjanów i Gładyszów” w Gorlicach

-->

Przekazujemy w Państwa ręce, tomik recenzji, szkiców i esejów autorstwa Pawła Nowickiego, stałego współpracownika naszego Muzeum, w trudnej dziedzinie krytyki artystycznej. Minęły co prawda czasy kiedy teksty o sztuce wywoływały skandale, a często były przyczyną długoletnich konfliktów, a nawet krwawych pojedynków. Dziś krytyka artystyczna ogranicza się do analizy dzieła sztuki, ułatwiając percepcję jego wartości formalnych i przesłania ideowego. Często pozostaje jedynym, intelektualnym śladem, zaistnienia dzieła w przestrzeni publicznej. Doceniając znaczenie krytyki w promocji sztuki instytucja nasza realizuje tym samym podstawowe cele statutowe w sferze ochrony i popularyzacji duchowego dziedzictwa kultury narodowej.

                                                                                  Dyrektor Muzeum

                                                                       Dwory Karwacjanów i Gładyszów

                                                          

                                                                                     Zdzisław Tohl

 

-->

Przedmowa

Sztuka żąda od odbiorcy skupienia, domaga się uwagi, zmusza do obserwacji, egzekwuje czujność, prowokuje do myślenia i stawiania pytań bądź szukania odpowiedzi. Równocześnie jednak równie wiele oferuje swoją estetyczną niepowtarzalnością, błyskiem olśnienia, nieporównywalną z niczym innym kondensacją sensu i otwarciem szerokich horyzontów nie tylko poznawczych. Kto przyjmie te reguły, może liczyć na piękną i właściwie niekończącą się nigdy podróż szlakami artystycznych odkryć, pasażami wyobraźni, ścieżkami wrażliwości. Kontemplacja sztuki będzie wtedy fascynującą przygodą, rodzajem nieustającej rozmowy, ożywianiem imaginacji i podnietą do refleksji.

Ars longa. Recenzje, szkice, eseje Pawła Nowickiego są właśnie zapisem takich spotkań z dziełami sztuki współczesnej – obrazami, rysunkami, rzeźbami, fotografiami, instalacjami, a także z literaturą piękną, nieodłącznie towarzyszącą myśleniu o twórczym działaniu. W książce znalazły się recenzje z wystaw organizowanych w ciągu ostatnich kilku lat przez niezwykle prężne gorlickie „Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów” w dwóch jego placówkach – w Galerii Sztuki „Dwór Karwacjanów” w Gorlicach oraz w Ośrodku Konferencyjno-Wystawienniczym „Kasztel w Szymbarku”, przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Gorlicach, Muzeum Regionalne PTTK im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach, Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu oraz Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego. Ta długa lista instytucji odzwierciedla nie tylko imponującą aktywność Autora, regularnie uczestniczącego we wszystkich przedsięwzięciach artystycznych w Gorlickiem, ale również poświadcza o żywej działalności całego środowiska twórców, animatorów, organizatorów oraz odbiorców kultury w powiecie.

Wystawy dzieł plastycznych mają zwykle swój krótki i ograniczony czas trwania, dokumentują bieżące dokonania artystów lub – w szerszym wymiarze – stanowią nieraz rodzaj retrospektywy podsumowującej całość indywidualnych lub grupowych dokonań. W świadomości odbiorców pozostają one na dłużej lub krócej, ustępując siłą rzeczy kolejnym projektom. Dlatego tak cenne jest utrwalenie tych działań nie tylko w postaci okolicznościowych folderów, ale również w formie rzeczowego opisu i krytycznej oceny. W ten sposób ocalone zostaje też to mniej uchwytne i bardzo nietrwałe, indywidualne wrażenie kontaktu z dziełem, wrażenie zmysłowe, ale i intelektualne, zapadające w pamięć. Dzięki zapisowi słownemu dokonuje się także świadomy akt recepcji dzieła, odczytanie i przetworzenie jego sensów na język pojęć estetycznych i kulturowych, a to z kolei odsłania ich znaczenie historyczne, społeczne oraz uniwersalne. Ostatecznie – jak trafnie zauważył Autor – „wystawiennictwo bywa rodzajem sztuki” (Jesienne wernisaże w gorlickim Dworze Karwacjanów).

Paweł Nowicki jest niezwykle wrażliwym i kompetentnym odbiorcą sztuki. Znakomicie porusza się w materii znaków plastycznych, historii malarstwa, dziejach przemian estetycznych oraz refleksji teoretycznej. Jego wielkim atutem jest ponadto świetne zaplecze filozoficzne, a także wyborna znajomość literatury polskiej i europejskiej. Wszystko to pozwala mu na rzeczowy i szeroki namysł nad opisywaną twórczością. Metoda krytyczna Pawła Nowickiego polega nie tylko na prezentacji dzieła i jego zinterpretowaniu, ale także na potraktowaniu wytworu artystycznego jako inspiracji do szerszej refleksji poznawczej. W ten sposób w horyzoncie jego zainteresowań pojawiają się kwestie znacznie bardziej złożone, a odnoszące się na przykład do teorii estetyki, zadań sztuki, zagadnień aksjologicznych czy kwestii metafizycznych. Bliski jest mi taki właśnie hermeneutyczny wzorzec obcowania ze sztuką. Jego sednem jest postawa dialogu, gotowość na stawianie i przyjmowanie pytań, poszukiwanie odpowiedzi, wykorzystywanie rozległych kontekstów. Autor Ars longa jasno podkreśla to dialogowe traktowanie sztuki, pisząc: „Jednak dzieła sztuki przemawiają do nas i zdaje się, że oczekują naszej odpowiedzi. W każdym razie przyjść do galerii, powiedzieć – ciekawe, może nawet piękne (cóż to dzisiaj znaczy?) – wydaje się mało” (Oglądając wystawę prac Aliny Zachariasz-Kuciakowskiej). Sztuka domaga się bowiem czegoś więcej nad powierzchowność, oczekuje rzeczywistego rezonansu myślowego. Jej prawdziwe istnienie wykracza poza materialność przedmiotu i spełnia się w świadomości odbiorcy. Bywa i tak, że sztuce zostaje nawet przypisana rola „eksperymentów poznawczych” (O wystawach prac Romana Raczka i Krzysztofa Żarnowskiego), uruchamiających dyskurs filozoficzny. Równocześnie Paweł Nowicki przestrzega przed naiwnym i zbyt prostolinijnym odbiorem współczesnego malarstwa: „Nie można dziś tak po prostu zaufać uczuciom, dać się nieść temu, co <>. Trzeba zanegować naiwność spojrzenia, pamiętać o tym, że oko, widząc, nie widzi samego siebie, pamiętać o tym, że aby zrozumieć swoją sytuację, musimy choć na chwilę zawiesić sąd o tym, co postrzegamy” (Czy artysta może abstrahować od tego co widzialne?). Na tym polega świadoma i krytyczna recepcja sztuki, uwzględniająca status zarówno artysty, jak i odbiorcy. Należy przecież pamiętać, że „współczesna sztuka unika dosłowności” (Graphic Studio Dublin w Dworze Karwacjanów). Można więc powiedzieć, że Autor przyjmuje rolę przewodnika w świecie kultury symbolicznej, w przestrzeni sztuki połączonej z filozofią i literaturą piękną. Tę ostatnią przywołuje zresztą bardzo często i – co ważne – zasadnie, ilustrując nawiązaniami literackimi semantyczne odniesienia dzieł plastycznych i podkreślając dialogowy charakter wytworów kultury. To z pewnością niezwykle wartościowa cecha jego pisarstwa.

Uzupełnieniem zamieszczonych w książce recenzji są szkice poświęcone literaturze i nowym mediom. Autor Ars longa z dużą wprawą śledzi problematykę, kreacje bohaterów, strukturę narracyjną czy konteksty kulturowe utworów Andrzeja Stasiuka czy Artura Olechniewicza. Na szczególną uwagę zasługuje esej podejmujący rozważania nad gombrowiczowską wizją natury ludzkiej w kontekście refleksji fenomenologicznej i antropologicznej. Trudno nie zgodzić się z wyrazistą konkluzją, iż myśl Gombrowicza „śledzić można tylko poruszając się zawiłą drogą interpretacji, bez nadziei i zamiaru dotarcia do definitywnego ustalenia” (Człowiek Gombrowicza a filozofia).

Tytuł książki Pawła Nowickiego jasno nawiązuje do pierwszych słów łacińskiej wersji maksymy Hipokratesa „Vita brevis, ars longa, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile”. Jej skrócona forma, zaadaptowana współcześnie do pojmowania sztuki jako działalności artystycznej, widnieje w charakterystyczny sposób na frontowej ścianie Galerii Sztuki „Dwór Karwacjanów” w Gorlicach. Za przywołaniem tej formuły w książce krytycznej kryje się poważny stosunek do sztuki pojmowanej nie tylko jako środek ekspresji artystycznej, ale również instrument poznawczy i sposób uczestnictwa w dyskursach kulturowych. Przekonanie o sztuce trwalszej niż życie nie zniknęło na szczęście z dzisiejszych narracji estetycznych i światopoglądowych. Warunkiem koniecznym takiego rozumienia wszelkiej twórczej działalności jest idea dialogu pomiędzy artystą a odbiorcą. Adresat bowiem nigdy nie powinien pozostać bierny w kontakcie z dziełem, bo tylko w żywym dwugłosie zrealizuje się ono w pełni, odsłaniając swoje piękno i głębię. Autor Ars longa z gotowością i oddaniem staje w takiej właśnie roli, gdy stwierdza: „Pisząc o sztuce, próbuję nazwać to, co zobaczyłem, by w ten sposób odwdzięczyć się, nie pozostać głuchym” (Wystawa „Wokół figury” w Szymbarku). Warto wsłuchać się w ten głos, w którym dźwięczy nie tylko ton krytyka, ale także pasjonata i filozofa.

Janusz Pasterski